Աստղ երկու

 Երկրորդ օրն է`

Աստղեր երևացին երկնքում․

Քաղաքի աղտոտված երկնքում

Աստղեր երևացին

Ու ինձ թվաց՝

Հոգի կա քաղաքում։

Քաղաքի աղտոտված երկնքում

Կա հոգի․․․

Ինչու՞ եզակի․

Երկուսը անգամ։

Երկու աստղ էին

Հազիվ նշմարելի,

Որ ինձ երես տալ

Չուզեցին մի փոքր անգամ

Դարձան անհոգի,

Ու անհետացան

Երկնքում աղտոտ քաղաքի։

Երկու աշխարհ

Edvard Munch - Two People: The Lonely Ones, 1899

Կոպերդ՝ քարտեզ,

Ես՝ մի ցամաքած գետ՝

Հազիվ նշմարելի,

Որ ուշագնաց եղավ

Քո մագաղաթագույն

Այդ մաշկի վրա։

Ձեռքերդ՝ ճյուղեր,

Ես՝ մոլորված թռչուն

Իրեն «պատեպատ տվող»՝

Բարևից մաշված,

Բայց ինձ չճանաչող

Ափերիդ վրա։

Հայացքդ՝ լեռներ,

Ես՝ ամոթխած եղնիկ,

Որ ուղին կորցրել,

Իրեն դատափետում է

Բարձրությունդ նվաճելու

Ցայգացնոր մտքի համար։

Գիրկդ՝ տիեզերք,

Ես՝ մենաբնակ  աստղ,

Որ տեղ  չունի

 Հոգումդ ապրող

Համաստեղությունններից

Ոչ մեկում անգամ։

 

Դու՝ աշխարհ

Ե՞ս։

Ե՛ս էլ՝ աշխարհ։

Այլակերպ մեկը․․․

 

 

 

Մի քանի հազարը

Մեր գյուղի Անդոն, մեր բակի Վանոն...

Ու էլի մի քանի... մի քանի՞սը...մի քանի հազարը։

Լեզուս չորանար, չասեի։

Անդոն դժվարություններ տեսած տղա էր. իր ապրուստը արդար քրտինքով վաստակող ընտանիքից։ Միամտաբար գլխի չէր ընկնում կյանքում որոշումներ կայացնելու հետևանքների մասին: Մեր գյուղի օդի ու ջրի պես զուլալ էր միտքը, ի՞նչ իմանար։ Է՜հ, կյանքի մեծ մասը դաշտերում անցկացրած, իրական գեղեցկությունը տեսած, հաճախ չգիտակցած Անդո, է՜հ։

Վանոյին անձամբ չէի ճանաչում, բայց Վանոյի գնալուց հետո, մեր բակը` անձրևից առաջացող փոսերի պես, անախորժ դարձավ, մինչև հիմա անկյուններում Վանոյի կարոտն է կուչեկած` չորացած բալենու պես, որ կտրող չունի, բայց բոլորի սրտի վրա ազդում է: Ասում են` Վանոյի հեռանալը գուժող ժապավենը կախելու պահին արդարությունն ինքնասպան էր լինում. 22-ում։

Վազգեն Սարգսյանի Սամվելը (Սամվելները), Կոնսերվատորիայի Գագիկը.

Սամվելը նորաթուխ սպա էր, ռազմական հիանալի կրթություն ստացած, հասցրել էր լինել Փարիզում` ռազմական գործի նրբություններ էր սերտել Ֆրանսիայի սրտում։ Իրենից հուշանվեր է մնացել` Էյֆելյան փոքրիկ աշտարակ ու հիշողություն դարձած մի քանի ակնթարթ: Աշտարակի պես անհաս տղա։ Հրաշալի ընկերներ ուներ...կներե'ք տղաներ, չգիտեմ` ուր եք, տղաներ, բայց եթե իմանայի, եթե ժամանակին իմանայի՜, Ձեր դեմքերը կսերտեի, որ հերոսի նկարելիս, ամեն մեկիցդ մի հատկանիշ գողանամ։ Երևի երկնքին նայեմ, գուցե` կարողանամ...

Գագիկը. տաղանդավորը։ Մեկը մեր ախր աստղերի պես շա՜տ, աստղերի պես պայծառ տաղանդներից։ Աստված շնորհել էր Գագիկին ձայնով ու հոգով` ձայնի պես խոր հոգով. ասելիքով: Ասելիք կար ու շատ, բայց ժամանակը 9-րդ ամսվա 27-ից հետո դուրս է սայթաքել շավիղից ու ասում են` խելագարի պես տունն է փնտրում, չի գտնում։

Մեր առյուծ տղաները. Դավիթը ու Արան։ Կարգապահ ու խիստ հայրենասեր տղաները. թիկունք էին, ամուր էին, ընտանիք էին, արժանի էին: Ընկերության համար կյանքը զոհող, հայրենիքի համար չընկրկող էին, նահանջել չգիտեին, որովհետև սեր ու ընտանիք ունեին ու հայրենիքի համար գնացին, մեր հայրենիքը դարձան: Ասում են` երկինքն ու երկիրը քույրեր են, որ մեկ-մեկ նախանձում են իրար ու միմյանցից տանում ամենասիրելիներին: Երկինքը հաղթել է. նորից։

Մարտինն ու Նարեկը. գրեթե անբաժան ու անմահության ճամփին էլ` միմյանց չլքած լուսավոր տղաները։  Ժպտացող աչքերով, սեր ճառագող տղաները։ Ասում են` արևոտ օրերին երկնային ճամփեքին զբոսնում են, էլի երկուսով ու ճեմուղին սկսում է ծաղկել. իրենք չհասցրին...

Գագիկը. իր գործն իմացող, ճշմարիտ ու բարի, հույս պարգևող Գագիկը: Իր ներկայությամբ թևեր տվող Գագիկը. անթև թողեց։

Սպայի լավագույն օրինակ Արմենը. իր ետևից տանողը, իր օրինակով սովորեցնողը ու չհանձնվողը, նա ու նրա դասերը առած հերոս տղաները...

Երկինքը հարստացրած մեր տղաները։

Անդոն, Վանոն, Սամվելը, Գագիկը, Դավիթը, Արան, Մարտինը, Նարեկը, Գագիկը, Արմենը և էլի մի քանի...մի քանի՞սը...մի քանի հազարը։

Լեզուս չորանար, չասեի...

***

 Ծանծաղ-ծանծաղ ծով...

Այլախոհ ալիքներն ալարեցին,

Ճերմակ ճայերին ճանկեցին,

Երգեր երկնել երդվեցին:

Չերևացող չուն,

Ուղին ուրացավ ու

Ջինջ-ջինջ ջրերի,

Ինքնահոս իրանին իջավ:

Ձայնելով ձևազուրկ,

Օտարախորթ օրհներգը

Ցուցադրեց ցնորքը ցասման`

Որպես ոգեկործան ողբաքնար...

Լուսնաքար

Լիալուսին է...

քեզ ես նայում եմ,

ինչպես մի լուսնաքարի, որին

 թե բախտս բերեր ու գտնեի մի օր,

կկարծեի, թե

իմ սեփական լուսինն եմ ստացել`

մի նվեր երկնից,

որի կազմության ու կազմվածքի

ամեն աննշան բեկման

անխոնջ վկան կդառնամ,

բայց, այդ ինչ անմիտ բան է.

սիրել մի քարի, որ

ճամփին պատահելու հնար է տալիս

մի քանի հոգու,

այն էլ երևի` այն տեսակներին,

որ քարեր տեսնելիս,

ոտքի հարվածով գնդակ են կարգում

ու հեռու նետում իմ լուսնաքարին:

Լիալուսին է...

քեզ ես նայելու հնար էլ չունեմ,

ամպերն այս օգոստոսյան գիշերվա

փակել են տեսադաշտը իմ,

ու թե չեմ գտնում իմ լուսնաքարին,

ինձնից ավելի բախտավոր ճամփորդներն, իրավ,

իրենց ոտքի տակ չեն նկատում`

ինչքան խաղաղ է փայլում քարը այն լուսնի,

ու սառչում մենակ կենդանի մարմինն

իմ լուսնաքարի:

Ես չգիտեմ, թե ինչ է պետք մարդուն

Ես չգիտեմ, թե ինչ է պետք մարդուն աշխարհով մեկ լինելու համար, բայց մարդը մեկ-մեկ աշխարհ է, մեկ-մեկ էլ աշխարհն է մարդ։

Մեկ-մեկ լվացքի նոր կախված պարան է, որ հին ու ժանգոտածի փոխարեն են կախում, մեկ-մեկ պարան, որով կախաղան են հանում։

Մեկ-մեկ բազմաբնակարան շենքի միակ լուսավառ տունն է, մեկ-մեկ էլ  նման այդ լույսի անջատման մեջ մեղավոր մարդուն։

Մեկ-մեկ արարչագործ ծառի կարմիր ու պսպղուն խնձոր է, մեկ-մեկ էլ այդ խնձորը ներսից սպանող մարդագործ ու գունատ մի որդ։

Մեկ-մեկ լեզուն ու միտքը քաղցրացնող շաքարի կտոր է, մեկ-մեկ հոգին ու սիրտը լացացնող քարի մի կտոր։

Մեկ-մեկ երջանկության վճիտ մի արցունք է, մեկ-մեկ տխրաբեր լացից կորացած մի սև արտևանունք։

Մեկ-մեկ մարզիկի վերջին հույսի խախտում է, որ խաղի ելք պիտի որոշի, մեկ-մեկ ճակատագրական սխալ, որ հաղթանակած ուղին դարձնում է փոշի։

Մեկ-մեկ ծաղիկ խնամող ոսկե ու սիրաբեր ձեռք է, մեկ-մեկ այդ ձեռքը թույնով ներարկող գիշատիչ ծաղիկ։

Մեկ-մեկ պարի՝ փորձերի արդյունքում հղկված շարժում է, մեկ-մեկ տաղանդ չունենալու մասին ապտակ՝ ստացած մանուկ հասակում։

Մեկ-մեկ կիսատ մի հայացքով անգամ ամեն ցավ բուժող թուրմ է, մեկ-մեկ էլ հավերժ բույն դրած ախտ, որի դեմ չկա հակաթույն։

Ես չգիտեմ, թե ինչ է պետք մարդուն, բայց մարդն այդ մոլոր մեկ-մեկ Աստված է իրեն կարծում, մեկ-մեկ Մարդ է, մտքով չի անցնում։

Leap year

The last leap year was back in 2016.

That very year will never be forgotten for all Armenians; we had gone through really tough times which even seemed merely bearable.

I can't forget a January evening when my grandfather asked me which year is it (he was 90 years old at that time); I told him it is 2016 and enthusiastically added that it is a leap year. He frowned and said: "Պա՜հ, փիս տարի ա/Bah, pis (pis, pislik - Turkish word meaning bad, dirty, still preserved in our colloquial speech) tari a" (Oh, it is a bad year). I wondered why and he responded; "They say leap years are unhappy". What I learned that day, made me sad and thoughtful for a moment but I forgot about it until the April War started; the four-day war which shook our worlds.

When we overcame that nightmare I was relieved with a belief and conviction that at least for 3 years we will live a better life. But life flies, isn’t it?

On New Year’s Eve, I realized we are about to welcome nothing but a leap year and though I tried so hard not to concentrate on it, I was expecting for hard times.

Should I remind you all how this year started?

Bushfires, natural disasters, such as earthquakes...WARS!

Virus! This all were/are global hardships which were/are difficult to face and fight against.

It was tough from personal perspective as well. My family lost a dear person. We still can't get over the loss we had to go through. That was a crack which will stay with us forever and remind us of heavy things.

I mean, the year started so hard and I knew it would have been like that because I memorized my grandpa’s words so well.

I hope one day I will write that leap years bring luck and my grandpa was told a lie and life proved us both (the one who told and the one who believed) wrong.

If only!

Սպիտակ սյուներ

Շենքի դիմային հատվածը կանգուն է

Վեց սյուների շնորհիվ...

Ինչ-որ հին ու իմաստուն բան կա նրանց մեջ,

Որ անգամ նրանց չեմ կոչում դրանց:

Անհարգալից է:

Սպիտակ են նրանք. 

Ասես` այլ գույն չկա ներկելու:

Հնարավոր է` կյանքի մեր նման.

Սպիտակն է պահում կառույցը մեր թանկ,

Որ մենք ուռճացրել ու կոչում ենք կյանք:

Սյուներն այդ հաշվեցի իմ պատուհանից`

Մեքենան իր ընթացքն արագացրեց ու

Հույսս մեկն էր`

Տեսնեմ ես նորից:

Ու բախտն իմ նորից ինձ հաշվել ստիպի`

Սյուները սպիտակ:

Ու կյանքը` սպիտակ:

Գագաթներին  նրանց քանդակներ են լուրջ`

Թվում է` չի դիպել անգամ մուրճ:

Ամեն մեկը չի կարող այդքան շնորհաշատ լինել,

Հետևաբար` առանձնաշնորհյալ մեկն է իր ձեքով դիպել,

Մտածում եմ ես...

Սանրվածք է ասես դժվար երկնելի`

Նման գլուխգործոցի,

Հմուտ հարդարի:

Բարդ աշխատանք է:

Ապա միտքս այլ տեղ է տանում

Ու մտածում եմ.

Տեսնես` ով է ապրում սյուներից այն կողմ,

Թե՞ քշել է նրանց ամեն տեսակ հողմ,

Գուցե հոգնել են սպիտակ սյուների ետևում ապրելուց նրանք,

Որոշել են կյանքն այս դարձնել

Թափանցիկ ապրանք...

Ու վաճառել շենքի դիմաց շարված իրերի նման,

Որ էլ չմնան...

Ու չապրեն դրանք

Ու չապրեն նրանք...

Երազ

Երդիկից դուրս կգա ծուխը

Քո մարող հայացքի

Նվաղ պատկերի նման,

Որ նահանջել,

Հիշողության դեմ կռվում է հաղթվել:

Մոռանում եմ` ինչպես քեզ դիմել,

Երգերում էլ պատմում էին, թե

Հերոսն էիր իմ չտպված գրքի,

Կտրում էիր թելն իմ մտքի,

Իսկ այսօր` նման անընտել մեկի

Դուրս ես գալիս ծխից երդիկի,

Ու կտրում թելն իմ հույսի...

Սիրո մասին ոչինչ չգիտեի,

Այբուբենը գոնե գրել ու

Կարդալ պիտի իմանայի,

Ասում են` պիտի մանկուց սովորեի,

Վատ աշակերտ էի...

Փոխարենը`

Սիրել գիտեի երազում մի հերոսի

Ջերմությունն էի զգում մարմնի,

Քունն իմ ատելի այդ պահին

Նման էր մի տաք կծիկի,

Որ անվերջ պիտի լինի, անմահ լինի,

Ծայրը չկորցնի...

Թվում էր` պահն այդ հավերժ կլինի,

Թե դուրս չգար ծուխն այն երդիկի...

Ձյան նման ես․․․

Ձյան նման ես,

գրկել չեմ կարող,

թե բախտս փորձեմ,

գրկիս մեջ

մեռնող ցուրտը կամփոփես,

իսկ աչքերիս մեջ

կխորտակվի ստվերը նրա,

ու թե ջուր դառնաս,

ես էլ կմեռնեմ,

ինքս էլ ստվեր կդառնամ

ու կանիծեմ ջերմությունս․․․

Լույսը խեղդվում է ջրում․․․

Լույսը խեղդվում է ջրում

ու քանի որ լողալ չգիտի

միայն գիշերով

ափին է փարվում

ու վստահ է, թե ոչ ոք չի տեսնում...

բայց այն չգիտի`

տունդարձի ճամփին,

երեկոներին,

երբ օրվա աչքերն են փակվում,

մարդու միտքն է նրա

պատկերը երկնում.

ոսկեգույն պատկեր,

որին այս ու այն կողմ է նետում

գիշերվա քամին.

գուցե ճոճում է

ու պատկերացնում,

որ ոչ թե ջրի մեջ,

այլ օդում ճոճվում,

միմյանց են փարվում

երկու միայնակ հոգսեր

ու միանալիս

մահը ծնունդ են դարձնում

ու ապրում հավերժ…

Մայթեզր

Մայթեզրի հիմնական գործառույթը մայթն ու ճանապարհը միմյանցից առանձնացնելն է: Երբ ոտքերդ հասնում են մայթեզրին, զգում ես, որ շատ քիչ է մնում մոխրագույն ճանապարհի հետ գունավոր հոգիդ ձուլելու համար:

Փորձում ես հավասարակշռությունդ պահել ու հաստատուն քայլել մայթեզրի խորդուբորդ եզրը չտրորելու ու ավելորդ ցավ ինքդ քեզ չպատճառելու համար:

Մայթեզրերի որոշ հատվածներում բաժանում կա` հարկադրված... գուցե` տարիների մաշվածության կամ դժբախտ պատահարների արդյունքում առաջացած բաժանում, երբ սասանվում է մայթեզրի ամբողջականությունը և ճանապարհին խոնարհում անխախտ թվացող միությունը:

 Հետո, միության փշրված ապացույցները հայտնվում են աղբարկղում, լցվում են ջրերի մեջ կամ պարզապես փշուր-փշուր լինում` էլ ավելի մանրանալով մարդու ոտքի ու փոխադրամիջոցի հետ անախորժ շփումից: Ու երբ թվում է, թե այդ միությունն այլևս անցյալում է, մարդու միջամտությամբ (մարդը միայն քանդել չէ, որ կարողանում է) նոր հանգույց է ծնվում` կապելով հին կեսերին` նոր ու թվում է՝ ավելի ամուր եղանակով: Շատ դժվար է լինում ընդունել նորեկին ու նույն կերպ գրկախառնվել այն դեպքում, որ այն ավելի թարմ տեսք ունի... դժվար է, քանի որ օտար է, ու ժամանակ է պետք նրան ընդունելու համար: Մարդու, փոխադրամիջոցի (օրինազանց տերերի փոխադրամիջոցի մասին է խոսքը, քանի որ հենց նրանք են ձգտում հպվել արգելված պտուղի նման քաղցր և իրենց՝ օրենքի շրջանակում բաժին չհասնող, հատվածին) շփում է պետք, փոշեհատիկներ են պետք, սայլակի անիվի հետք է պետք, անձրև ու կիզիչ արև է պետք, որ գույնը «տեղը գա», ինչպես դաշտերից քաղաք եկած կարմրաթուշ մշակի դեպքում, որ զարմանում է սպիտակամաշկ ու  այրող արև չտեսած հայացքների հանդիպելիս:

Ժամանակի հետ ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում, քաղաքի արևը իր հետքն է թողնում, մայթեզրի երկու կեսերը միացնող հանգույցը ձուլվում է:

Սա այն դեպքում եթե գտնվի մեկը, որին հուզում է նրանց միությունը, իսկ թե այդպիսին չկա, անորոշ ժամանակով երկու մասերը մնում են անհանգույց` միմյանցից բաժանված ու ցանկության դեպքում անգամ մեկնվել անզոր:

Մենք նման ենք այդ մայթեզրերին, կարող ենք քանդվածն անտեսել կամ հակառակն անել՝ կառուցել ու մաս-մաս եղած հոգուն նոր շունչ ներարկել:

Զգո՛ւյշ, մայթի վրայով քայլի´ր, ճանապարհից հեռու: Հանկարծ չընկնես. մայթեզրի այս հատվածը քանդվել է:

Իմ խենթությունը

Ասում են` անհնար է

Ապրել այս աշխարհում,

Թե խենթ չես...

Ու թե այդպես է,

Չլինել խենթ`

Ամենքի նման.

Սա է իմ խենթությունը,

Փորձել ապրել

Այս աշխարհում`

Չլինելով խենթ...

Դա է իմ ընտրությունը:

Չչվել` տաքի, նորի ետևից

Ընտրել բույնը` հին ու ցուրտ,

Երբեմն զգալ դարակում

Չտեղավորվող առարկայի,

Ներկի դույլի հատակին,

Այդպես էլ չօգտագործված,

Չորացած մի զանգվածի,

Տուփերում չտեղավորվող կոշիկի,

Այդպես էլ չծամված ուտեստի

Գրքի հաճախ չկարդացվող առաջաբանի,

Չորացած հացի վերջին կտորի

Նման:

Բայց խենթ չեմ ես

Ու հացը չեմ նետի,

Չչված, տաքի ու նորի ետևից

Չսլացած թռչնին կտամ,

Առաջաբանը չկարդացած մեկին

Վերջաբան կձոնեմ ու

Կարդալ կմեկնեմ,

Տուփերում չտեղավորված կոշիկը,

Դարակում չտեղավորված առարկան

Տաք ու ցուրտ բնի

Ամենաերևացող տեղում կդնեմ`

Կողք կողքի...

Չորացած ներկի հետ

Նյութեր կխառնեմ ու

Ստացված զանգվածից

Պատկեր կստանամ`

Իմ նկարներից հերթականը:

Այդպես կանեմ

Ու կապրեմ:

Ես խենթ չեմ` ամենքի նման...

Չլինել խենթ`

Սա է իմ խենթությունը: